Tüm ihtiyaçlarımızı araba olmadan 15 dakika içinde karşılamanın mümkün olup olmadığı üzerinde düşünmeye değer bir soru. Bir şehir planlamacısı olan Carlos Moreno bunun gerçekten de mümkün olduğunu öne sürmüştür. Daha sağlıklı bir havaya sahip, yeterli yeşil alanı olan ve araçların neden olduğu gürültü kirliliğinin olmadığı bir şehirde yaşamak mümkün.
Çağdaş kent sakinleri çok sayıda zorlukla karşı karşıyadır. Aşırı kalabalık, trafikte kaybedilen zaman, yeşil alan eksikliği ve iş yerlerinin uzaklığı bu sorunlardan sadece birkaçı. Bu sorunlara çözüm getirmeyi amaçlayan 15 dakikalık şehir konsepti son zamanlarda oldukça ilgi görmeye başladı. Kent yaşamının tüm gerekliliklerine yürüyerek ya da bisikletle ulaşılabiliyor. Toplu taşıma araçlarıyla 15 dakika içinde ulaşılabilen kentler yaratarak yaşam kalitesini artırmayı amaçlayan bir kentsel tasarım olan 15 dakikalık şehir yeni bir kavram değil. Kökeni 1920'lere kadar uzanan 15 dakikalık şehir planı fikri, son yıllarda Fransız Profesör Carlos Moreno'nun çalışmalarıyla geliştirilmiştir. Moreno planın her kent sakininin yaşama, çalışma, tedarik etme, öğrenme ve eğlenme gibi kentin temel işlevlerini yerine getirmesine olanak tanıyacak "arabasız bir yaşam" sunduğunu ileri sürmektedir. Araba kullanımının azaltılmasıyla karbon emisyonları azalacak, kornalar susacak ve kamusal alanlar artarak insanların günlük ihtiyaçları için daha az zaman harcamaları sağlanacaktır.
15 dakikalık şehir kavramı son yıllarda şehir ve yerel yönetimler tarafından büyük ilgi görmektedir. 15 dakikalık şehir, yerel yaşamı vurgulamakta ve vatandaşların günlük ihtiyaçlarının çoğunu, diğer aktif ulaşım modları ile desteklenen, sadece 15 dakikalık bir yürüyüşle karşılamalarına olanak tanımaktadır.
15 dakikalık şehirlerin ve mahallelerin geliştirilmesi şu anda var olan kentsel ekosistemin radikal bir şekilde dönüştürülmesini gerektirmektedir. Bu da iş, konut, kritik altyapı, mobilite hizmetleri ve bu unsurları desteklemek için gereken yatırımların kentler arasında daha adil bir şekilde yeniden dağıtılmasını gerektirmektedir. Bu da daha erişilebilir, adil ve kapsayıcı şehirlerin yaratılmasını kolaylaştırır.
Bu kavram gelişmiş bağlanabilirlik, dijital uçurumun azaltılması, iklim değişikliğinin hafifletilmesi, kentsel ekonomilerin desteklenmesi ve paylaşılan ve çok modlu mobilite hizmetlerinin ilerletilmesi de dahil olmak üzere şehirlerin birçok temel geniş politika hedefiyle uyumludur.
Londra'nın Newham ilçesi ve VivaCity
Ağustos 2022'de Londra'nın Newham İlçesi VivaCity ile bir ortaklık kurdu. Bu işbirliğinin amacı 15 dakikalık bir mahalle programı uygulamaktı. Daha önce Vivacity Labs olarak bilinen VivaCity, trafik izleme verileri Newham'ın 15 dakikalık mahalle programlarından ikisini desteklemek üzere ulaşımın ölçeklendirilmesi aracıdır (Paylaşılan Alanlar ve Bağlantılı Mahalleler).
Bu programların finansmanı, coğrafi faktörler nedeniyle daha da kötüleşen ekonomik ve altyapı ortamındaki tarihsel dengesizlikleri gidermek için tasarlanan Birleşik Krallık hükümetinin seviyelendirme fonundan sağlanmaktadır. Newham, programın ilçede yeni fırsatların ortaya çıkmasını kolaylaştırmasının yanı sıra daha geniş bir bölgede gurur ve canlılık duygusu yaratacağını öngörmektedir.
Teknoloji açısından VivaCity, anonimleştirilmiş karayolu trafik verilerini toplayacak, ana caddelerdeki trafiği izleyecek ve bölgeye aktif seyahat verilerine ilişkin içgörüler sağlayacaktır. Bu, programa yapılan yatırımın geri dönüşünün gösterilmesine ve iletilmesine yardımcı olacaktır.
Programın Paylaşılan Alanlar bileşeni kentsel üretime odaklanmaktadır. Bunun amacı ilçenin kamusal alanını iyileştirmek ve vatandaşlara daha iyi deneyimler sunabilecek insan merkezli bir kentsel ortam geliştirmektir. Bağlantılı Mahalle projesi Newham'ın en işlek yollarından biri boyunca aktif bir seyahat koridoru geliştirerek programın sürdürülebilir hareketlilik hedeflerine katkıda bulunacaktır.
Paris’in 15 dakikalık şehir altyapısı
Paris, Haziran 2020'de yapılan Paris Belediye Başkanlığı seçimlerinde Paris'i 15 dakikalık bir şehre dönüştürme sözü veren ve vizyonu tanıtmak için bisikletle sokaklara çıkarak bir kampanya başlatan Anne Hidalgo’nun bu vizyonu ile 15 dakikalık mahalleler yaratma vaadinin ön saflarında yer alıyor.
15 dakikalık şehir konseptinin doğduğu yer olarak bilinen Paris, “Ville du quart d'heure" olarak bilinen konseptin uygulama ve operasyonelleşmesinde öncüdür”. Paris'in 15 dakikalık şehir konsepti, şehre “Büyük bir yakınlık patlaması” getirmeyi vaat ediyor ve geniş bir yelpazeyi kapsayan bir hiper yakınlık hizmetleri tabanı sunmayı hedefliyor:
· evden 5 dakika uzaklıkta yeşil alanlar
· kültürel ve sportif faaliyetler için yerler
· vatandaş ve dernek toplantı yerleri̇
· birinci basamak sağlık tesisleri ve yerel dükkanlar
Bu kapsamda 2020'den bu yana şehir planlamasını 15 dakikalık şehir ilkelerinin yönlendirdiği Paris'te, 168 "okul caddesi" şimdiden arabaların yerini oyun alanları ve yeşilliklerle değiştirdi. Ayrıca Oasis Okul Bahçeleri adında okul bahçelerinin yeşillendirilmesini ve okul saatleri dışında, örneğin hafta sonları ve tatillerde açılmasını içeren bir program geliştirdiler. Böylece Paris yeşil alan bulunmayan mahallelerde 100'den fazla yeni halka açık park oluşturdu.
15 dakikalık şehir hiper-yakınlık konsepti Aralık 2021'de Paris'in gelecek yıllardaki gelişimi için stratejik vizyon olarak kabul edildi ve şehrin tüm yeni politikalarına rehberlik etti, 15 dakikalık şehir planı, "Pact parisiende la proximité" (Paris yakınlık paktı) aracılığıyla resmi olarak onaylanmıştır. 15 dakikalık şehir yakınlık ilkeleri 2023 yılında yenilenen şehrin "Plan locald'urbanisme bioclimatique" (Yerel biyoiklimsel kentsel planlama planı) başlıklı Master Planına dahil edilmiş olup, bu plan önümüzdeki 10-15 yıl boyunca geçerli olacak ve Paris’te15 dakikalık şehir konseptine yönelik uzun vadeli stratejik taahhüdü sağlamlaştıracaktır.
Yeşil ve Gelişen Mahalle programı
15 dakikalık mahallelerin daha fazla oluşturulmasını teşvik eden yeni bir örnek , Eylül 2022'nin sonunda Yeşil ve Gelişen Mahalle programlarını açıklayan C40 (Büyük Kentler İklim Liderlik Grubu) ve NREP (NREP, kalıcı değişim için gerçek sorunları çözmeye kendini adamış bir gayrimenkul yatırımcısı ve kentsel sorunların çözümü etrafında şekillenen, vizyonla uyumlu, farklılaştırılmış yatırım stratejileri platformu olan Urban Partners'ın bir parçasıdır) tarafından yürütülüyor .
Program, küresel şehirlerin kendi net sıfır ve vatandaş odaklı mahallelerini geliştirmelerine olanak tanıyan 15 dakikalık şehirler için kavram kanıtı (PoC) politikaları sunarak kentsel alanları daha sürdürülebilir, eşitlikçi ve yaşanabilir hale getirmeyi amaçlıyor.
C40 ve NREP'e 15 dakikalık şehirler geliştirme çerçevesinde bugüne kadar konsept üzerinde yapılan çalışmaların çoğunun temelini oluşturan BM-Habitat ve Carlos Moreno gibi stratejik ortaklar da katılıyor. Ortaklık hep birlikte inovasyon laboratuvarları olarak hareket eden mahallelerin yeni politikalara öncülük etmeye, yeni ortaklıkları test etmeye, vatandaş katılımını iyileştirmenin yeni yollarını keşfetmeye ve ayrıca yeni teknolojileri ve çözümleri denemeye yardımcı olabileceği anlatışını destekliyor.
Helsinki'nin 15 dakikalık şehir hedefleri
Son birkaç yıldır dönüşümsel kentsel ve paylaşımlı hareketlilik alanında öncü olan Finlandiya'nın başkenti Helsinki'nin 15 dakikalık bir şehir olma yönünde ciddi hedefleri olması şaşırtıcı olmasa gerek .
Covid-19'un şehirlerin şeklini değiştirmesi ve kentsel alanın yerel yönetimler açısından değerinin artmasıyla birlikte Helsinki halihazırda benzer yoğunlukta nüfusa sahip birçok şehirden daha fazla ilerleme olmasına rağmen aktif seyahat etrafında var olan fırsatların farkına vardı.
Kentin Bisiklet Barometresi araştırmasına göre Helsinki vatandaşlarının yüzde 94'ü bisiklet kullanımının teşvik edilmesini destekliyor, ancak diğer yüzde 6'lık kesimin de bunu desteklemesi için ciddi bir çalışma yapılması gerekiyor. Helsinki'nin kentsel çevreden sorumlu belediye başkan yardımcısı Anni Sinnemäki Temmuz 2022'de SmartCitiesWorld için yazdığı bir makalede daha fazla bisiklet kullanıcısı için uygun altyapıyı inşa etmek amacıyla şehrin birçok caddesinin yeniden yapılandırılmasını gerektireceğini açıkladı. Şehir daha uyumlu bir bisiklet ağının daha fazla bisiklet kullanımına yol açacağını umuyor ve dünyanın en iyi üçüncü bisiklet şehri olmayı hedefliyor.
Helsinki aynı zamanda bu hedefe ulaşmak ve 15 dakikalık şehir girişimlerini daha da uygulamak için Danimarka ve Hollanda gibi Avrupa'nın önde gelen bisiklet uluslarının teknoloji ve tasarım ilkelerinden de yararlanıyor. Bu şehir genelinde erişilebilirliğin iyileştirilmesi ve günlük hareketleri daha iyi destekleyen bir kentsel ortam yaratılması anlamına geliyor (bu aynı zamanda insanlar daha sağlıklı ve daha aktif hale geldikçe sağlık sektörü üzerindeki baskıyı da azaltacak). Bu kapsamda güvenlik ve erişilebilirlik son derece önemlidir noktasından bakıldığında ise Helsinki yayaları bisikletlilerden net ve etkili bir şekilde ayırmaya çalışıyor, en savunmasız kişileri dikkate alan bisiklet tesisleri geliştiriyor ve yürüme ve bisiklete binmenin bir seçenek olmadığı vatandaşları desteklemek için toplu taşıma sistemini güçlendiriyor.
Yeşil ve Gelişen Mahalleler rehberi
Yukarıda bahsedilen C40 ve NREP programından önce, Eylül 2021'de C40 Cities Climate Leadership Group ve Arup tarafından ortaklaşa hazırlanan şehir yetkililerine, geliştiricilere ve topluluklara yönelik ve küresel olarak hem yeni hem de mevcut mahallelerde uygulanabilirliği gösteren rehber kitap 15 dakikalık şehir ilkelerini uygulayarak net sıfır hedeflerine giden bir yolda daha yeşil ve daha sürdürülebilir mahalleler için bir çerçeve sunmaktadır.
Rehber kitabın yazarları, net sıfıra doğru ilerlemeyi hızlandırmak için mahalle düzeyinde harekete geçilmesi gerektiğini vurgulamakta ve aksi takdirde hedeflerin kaçırılma riski bulunduğu uyarısında bulunmaktadır. Yazarlara göre merkezi hükümetlerden yukarıdan aşağıya bir yaklaşım beklemek yerine, yerel projeler tasarım ve inşaat da dahil olmak üzere yenilikçi yaklaşımları denemek için bir kentsel test yatağı sağlanabilir.
Rehber kitapta yer alan yaklaşımlar son kullanıcıya (kent sakinleri, çalışanlar ve ziyaretçiler) odaklanmayı amaçlamakta ve Paris, San Francisco ve Nanjing gibi dünyanın dört bir yanındaki kentlerdeki en iyi uygulama düşüncelerinden ve başarılı projelerden yararlanmaktadır. Rehber kitabın önerdiği eylem türleri şunlardır:
· Tüm sakinler tarafından kullanılabilecek uyarlanabilir alanların oluşturulması, kompakt bir mahalle sağlanması. Örneğin, Londra'nın Haringey Belediyesi, Blue House Yard alanını (daha önce boş olan) kamusal alanlarla birlikte küçük işletmeler için uygun fiyatlı çalışma alanları sağlamak için kullanmaktadır. Bu proje topluluk ağlarını desteklemek ve istihdam yaratmak için mevcut altyapıyı kullanmıştır.
· Özel araç yerine aktif seyahate öncelik vererek insan merkezli sokakları ve hareketliliği teşvik etmek. Örneğin Barselona'daki 'Süper Bloklar' programı, yayalara ve bisikletlilere öncelik vermek ve sokakları yeşillendiren ve gölge sağlayan mobil ağaç saksılarını tanıtmak için geçici sokak mobilyaları ve boyalı yol işaretleri kullanmaktadır. İlk Süper Blok'ta (Poblenou) araçların işgal ettiği alanlar yüzde 48 oranında azalmış ve yeşil alan yüzde 91 oranında artarken, bölgedeki ekonomik faaliyet sokak seviyesinde artmıştır.
· Yıkımdan kaçınmak ve düşük karbonlu malzemeler kullanmak için altyapı varlıklarını yeniden tasarlayarak ve yenileyerek temiz inşaatın teşvik edilmesi. Örneğin, Paris'in La Porte de Montreuil mahallesindeki İklim için Kolektif Projesi, operasyonel ve somutlaştırılmış emisyonların yüzde 85'ini azaltmayı ve tüm binaların uyarlanabilir veya tersine çevrilebilir olmasını gerektirmeyi amaçlamaktadır.
· Bölgedeki ve dışındaki binalar için temiz enerji üretmek, depolamak ve paylaşmak için mahalle çapında enerji altyapısına yatırım yapmak. Örneğin, Milano'daki L'Innesto, yenilenebilir kaynaklardan (kentsel atık su ısı geri kazanım sistemi dahil) güç alan yenilikçi bir dördüncü nesil mahalle ısıtma sisteminin geliştirilmesi ve neredeyse sıfır enerjili binaların tasarlanmasıyla İtalya'daki ilk Sıfır Karbon "Housing Sociale" bölgesi olacaktır.
SONUÇ :
Dünyanın dört bir yanındaki topluluklar sıcak hava dalgalarının veya aşırı sellerin etkilerine giderek daha fazla tanık olurken, iklim değişikliğiyle mücadeleye doğrudan toplum katılımı için fırsatlar sağlayan yerel stratejilere, politikalara ve projelere ihtiyaç duyulmaktadır ve 15 dakikalık şehirler bunu yapmak için potansiyel bir yol sunmaktadır.
Sevgiyle ve Sağlıkla Kalın.
ncmCozdmr
Hüsnü Baysal’ın katkılarıyla
Kaynaklar
The case for 15-minute cities
Planning and redevelopment 15 Mar 2023 by SmartCitiesWorld news team
www smartcitiesworld net/planning-and-redevelopment/the-case-for-15-minute-cities-8748
Five initiatives and projects shaping 15-minute cities
Transport hubs 06 Oct 2022 by Luke Antoniou
www smartcitiesworld net/transport-hubs/five-initiatives-and-projects-shaping-15-minute-cities-8180
Neighbourhoods urged to use 15-minute city principles to become greener
News 13 Sep 2021 by SmartCitiesWorld news team
www smartcitiesworld net/news/news/neighbourhoods-urged-to-use-15-minute-city-principles-to-become-greener-6903
C40 and NREP launch Green and Thriving Neighbourhood programme
Citizen engagement 27 Sep 2022 by SmartCitiesWorld news team
www smartcitiesworld net/citizen-engagement/c40-and-nrep-launch-green-and-thriving-neighbourhood-programme
Mapping of 15-minute
City Practices
Overview on strategies, policies and
implementation in Europe and beyond
Report from DUT’s 15-minute City Transition Pathay
dutpartnership.eu
Driving Urban Transitions to a sustainable future
April 2024
‘15 dakikalık’ şehirler kurmak hayal değil
Gazete Oksijen
Haber Giriş: 09.04.2021 Son Güncelleme: 16.02.2022
Yusuf Akcakaya
gazeteoksijen com/turkiye/15-dakikalik-sehirler-kurmak-hayal-degil-21944