Türkiye siyasi tarihinin en kritik dönüm noktalarından biri olan 27 Mayıs Darbesi, 1960 yılında gerçekleşmiş ve ülkenin demokratik sürecinde derin yaralar bırakmıştır. Birçok kişinin hayatını değiştiren bu askerî müdahale, anayasal düzenin askıya alınmasına ve sivil iktidarın devrilmesine yol açmıştır. Peki 27 Mayıs Darbesi nedir, neden gerçekleşti ve kim tarafından yapıldı? İşte tüm detaylar…
27 Mayıs Darbesi Nedir?
27 Mayıs Darbesi, 27 Mayıs 1960 sabahında Türk Silahlı Kuvvetleri içerisindeki bir grup subayın yönetime el koymasıyla gerçekleşen askerî müdahaledir. Bu darbe, Türkiye Cumhuriyeti tarihindeki ilk askerî darbe olarak kayıtlara geçmiştir.
Darbe sonucunda dönemin iktidar partisi olan Demokrat Parti'nin yöneticileri görevden alınmış, Başbakan Adnan Menderes, Cumhurbaşkanı Celal Bayar ve birçok bakan tutuklanarak Yassıada'da yargılanmıştır. Askerî yönetim ülke yönetimini ele almış, Meclis ve Anayasa askıya alınmıştır.
Darbe, Türk siyasi tarihinde yalnızca yönetim değişikliği değil, aynı zamanda toplumun demokrasiye olan güveninde derin sarsıntılar da yaratmıştır.
27 Mayıs 1960 Darbesi Nedenleri ve Sonuçları
Darbe Nedenleri
- Siyasi Gerilim: Demokrat Parti'nin muhalefet partileri üzerindeki baskısı, basın özgürlüğünü kısıtlaması ve otoriterleşme eğilimleri.
- Üniversitelerle Çatışma: Öğrenci hareketlerinin bastırılması, üniversite hocalarının görevden alınması (özellikle 147 akademisyen olayı).
- Ekonomik Sorunlar: Enflasyonun artması, döviz sıkıntısı ve hayat pahalılığı halkın tepkisini artırdı.
- Ordu İçinde Rahatsızlık: Atamalarda adaletsizlik ve askerin siyaset üzerindeki etkisinin azaldığı düşüncesi bazı subayları harekete geçirdi.
Darbe Sonuçları
- Demokrat Parti kapatıldı, yöneticileri tutuklandı.
- Yeni bir anayasa hazırlanarak 1961’de yürürlüğe girdi.
- Adnan Menderes, Fatin Rüştü Zorlu ve Hasan Polatkan idam edildi.
- Milli Birlik Komitesi kuruldu ve ülke yönetimini ele aldı.
- Türkiye’de askerî müdahalelere zemin hazırlayan bir gelenek oluştu.
Bu sonuçlar, yalnızca dönemle sınırlı kalmamış; sonraki yıllarda yaşanan 12 Mart 1971, 12 Eylül 1980 ve 28 Şubat 1997 müdahalelerine de psikolojik ve yapısal zemin hazırlamıştır.
27 Mayıs Darbesini Kim Yaptı?
27 Mayıs Darbesi, Türk Silahlı Kuvvetleri içerisinde örgütlenmiş genç subaylar tarafından gerçekleştirilmiştir. Bu subaylar arasında en öne çıkan isim Alparslan Türkeş olmuştur. Ancak darbenin yönetimini resmi olarak üstlenen yapı Milli Birlik Komitesi’dir.
Komite, 38 subaydan oluşmuş ve başkanlığına daha sonra Orgeneral Cemal Gürsel getirilmiştir. Cemal Gürsel aynı zamanda geçici cumhurbaşkanı ve başbakan olarak görev yapmıştır. Bu süreçte anayasa askıya alınmış, yasama ve yürütme tamamen askeri yönetime devredilmiştir.
Darbenin sivil siyaset üzerindeki etkileri uzun yıllar hissedilmiş, askerin “vesayetçi” rolü Türkiye’de siyasal literatürde tartışılmaya devam etmiştir.
Sık Sorulan Sorular – 27 Mayıs Darbesi
27 Mayıs darbesi ne zaman oldu?
27 Mayıs 1960 tarihinde gerçekleşti.
27 Mayıs darbesi hangi iktidarı devirdi?
Demokrat Parti hükümeti devrildi. Başbakan Adnan Menderes tutuklandı ve yargılandı.
27 Mayıs darbesinden sonra kim idam edildi?
Başbakan Adnan Menderes, Dışişleri Bakanı Fatin Rüştü Zorlu ve Maliye Bakanı Hasan Polatkan idam edildi.
27 Mayıs darbesini yapan komite nedir?
Milli Birlik Komitesi, darbenin ardından yönetimi üstlenen askerî yapıdır.
Darbenin ardından yeni anayasa ne zaman yapıldı?
1961 Anayasası, 27 Mayıs sonrası kurulan Kurucu Meclis tarafından hazırlanmış ve halk oylamasıyla kabul edilmiştir.
